U proteklih desetak godina, naučnici su uočili neobičan fenomen: radijske impulse koji stižu iz naše galaksije Mliječne staze i ponavljaju se svaka dva sata, poput svemirskog ritma srca. Ti čudni signali, koji traju između trideset sekundi i jedne i po minute, dopirali su iz pravca sazviježđa Velikog medvjeda, poznatog i kao Velika kola.

Astronomi su nedavno otkrili iznenađujući izvor ovih impulsa: mrtvu zvijezdu, takozvanog bijelog patuljka, koji kruži oko male, hladne crvene patuljaste zvijezde. Crveni patuljci su inače najbrojnije zvijezde u svemiru.

Dvije zvijezde, zajedno nazvane ILTJ1101, toliko su blizu jedna drugoj da se njihova magnetska polja prepliću, stvarajući ove dugotrajne radijske signale (poznate kao dugoperiodične prolazne pojave – LPT). Do sada su ovakvi dugi signali povezivani samo s neutronskim zvijezdama, gustim ostacima nastalim nakon eksplozija supernova.

Ovo novo otkriće, objavljeno u naučnom časopisu Nature Astronomy, pokazuje da i kretanje zvijezda unutar binarnih sistema može proizvesti ove rijetke radijske signale. 

- Prvi put smo sa sigurnošću utvrdili koje zvijezde stvaraju ove misteriozne signale, pripadnike potpuno nove klase radijskih pojava - izjavila je vođa istraživanja, dr. Iris de Rujter sa Univerziteta u Sidneju u Australiji.

Naučnici ističu da su ova dosad neviđena zapažanja tek početak. Ovo otkriće moglo bi pomoći u boljem razumijevanju koje zvijezde mogu emitirati radijske signale kroz svemir i rasvijetliti njihovu prošlost i međusobne veze.

Ples zvijezda

Da bi razriješila ovu svemirsku misteriju, dr. De Rujter razvila je metodu kojom je u arhivskim snimcima evropskog radioteleskopa LOFAR pronašla duge radijske impulse. LOFAR je najveća mreža radioteleskopa u Evropi, specijalizovana za veoma niske radijske frekvencije.

Korištenjem ove metode, još kao doktorantica u Amsterdamu, De Rujter je prvo otkrila jedan radijski signal zabilježen 2015. godine. Zatim je, istražujući isto područje neba, pronašla još šest signala. Svi su poticali od jedne slabe crvene zvijezde. Međutim, ta zvijezda sama nije mogla proizvoditi tako jake impulse – nešto drugo moralo je biti uzrok.

Za razliku od ovih dugih impulsa, brzi radijski bljeskovi (poznati kao FRB) veoma su svijetli, traju samo djelić sekunde i uglavnom dolaze iz drugih galaksija. Brzi radijski bljeskovi su znatno jači i često se pojave samo jednom.

- Ovi novi impulsi podsjećaju na FRB-ove, ali traju mnogo duže i imaju slabiju energiju. Još uvijek pokušavamo shvatiti jesu li te pojave povezane ili su to različiti tipovi događaja - rekao je koautor studije Čarls Kilpatrik sa Univerziteta Nortvestern.

Daljim posmatranjima uz pomoć velikih teleskopa u Arizoni i Teksasu, naučnici su ustanovili da crvena zvijezda zapravo "pleše" naprijed-nazad u pravilnom ritmu od dva sata, što se savršeno podudaralo s radijskim impulsima. Zaključili su da tu zvijezdu pokreće gravitacija obližnjeg bijelog patuljka, male, guste mrtve zvijezde.

Te dvije zvijezde, udaljene 1600 svjetlosnih godina od nas, zajedno orbitiraju oko zajedničke tačke svakih 125,5 minuta.

Šta izaziva ove tajanstvene signale?

Naučnici vjeruju da postoje dva moguća objašnjenja za ove neobične impulse. Ili bijeli patuljak posjeduje snažno magnetsko polje koje periodično emitira signale, ili magnetska polja dviju zvijezda međusobno djeluju i tako stvaraju ove impulse. 

Planiraju dodatna posmatranja ovog sistema kako bi utvrdili emitiraju li zvijezde i druge vrste zračenja, poput ultraljubičastog svjetla ili rendgenskih zraka, što bi moglo pružiti dublji uvid u njihovu prošlost i odnos.

- Trenutno su impulsi potpuno nestali, ali je moguće da će se ponovo pojaviti u budućnosti - rekla je De Rujter. Tim trenutno detaljno analizira stare podatke radioteleskopa LOFAR u potrazi za sličnim izvorima.

- Sve češće otkrivamo ovakve neobične sisteme. Svaki novi primjer otvara nam oči prema ekstremnim pojavama u svemiru koje proizvode takve radijske signale - izjavio je dr. Kaustub Rajvade sa Univerziteta Oksford.

U posljednjih nekoliko godina, drugi istraživači otkrili su desetak sistema koji emitiraju slične duge impulse. 

- Svi ti sistemi nalaze se unutar naše Mliječne staze i potpuno su drugačiji od svega što smo ranije poznavali - zaključila je De Rujter.